Tužna je sudbina brojnih srednjovekovnih grobnih spomenika (stećaka) nastalih u periodu između 12. i 16. veka na prostoru od doline Neretve do Cetinja, pa dalje preko Banjana, Drobnjaka i Durmitora. Neprocenjivo istorijsko nasleđe leži na teritoriji Crne Gore, posebno u pojasu Banjana, u Vrhpolju kod Velimlja, nikšićkom kraju, zaboravljeno, zapušteno i nezaštićeno.
Od 2004. godine Goran Komar se intenzivno bavi istraživačkim radovima, posebno evidentiranjem natpisa (gotovo u celosti ćiriličnih) na stećcima i morfološkim analizama. On podseća na kampanju otimačine stećaka koja se vodila pre pola veka, kada su sa područja Hercegovine odneti u vrt Zemaljskog muzeja Bosne i Hercegovine u Sarajevu, gde se i danas nalaze.
- Na terenima istočne Hercegovine proteklih godina sretao sam se sa svedocima i očevicima tog anticivilizacijskog čina. Nestajali su stećci koji su nosili raskošnu dekoraciju, ali i oni sa natpisima. U trebinjskom selu Police (crkva Sv. Jovana) Crkvena opština je uspela da sačuva dva i spreči njihovu selidbu u Sarajevo i sada su tamo gde treba, u postavkama Muzeja Hercegovine u Trebinju. Reč je o stećcima sa ćiriličnim natpisima koji spadaju među najstarije na Balkanskom poluostrvu - napominje Komar.
On ukazuje da su u Titovo vreme formirane „veštačke“ nekropole na otvorenom, kraj hercegovačkih varoši, a stećci su uništavani potapanjem rečnih dolina, poput Trebišnjice.
- Gledajući danas spomeničko nasleđe Bileće i celog njenog kraja, uznemiren sam saznanjem da je potapanje dela doline reke oko koje su formirana najstarija jezgra hrišćanstva na celome Balkanu moglo doneti nenadoknadive gubitke kulturnom nasleđu ove srpske zemlje - kaže Komar.
Nešto stećaka iz doline Trebišnjice je preneto u Bileću i tako spašeno. Na mnogim mestima došlo je do lomljenja i potpunog uništavanja stećaka. U selu Milavići u Dabarskom Polju uništen je krst sa natpisom, u Radmilovića Dubravi, u Baljcima je došlo do njihovog oštećenja prilikom podizanja dizalicom. Na predelu Seline kod Bileće nedostaju tri stara krsta. U selima Popovog polja uništeno je takođe mnogo stećaka.
Samo u tri susedna popovska sela, između Veličana i Žakova, nedostaje pet stećaka sa ćiriličnim natpisima od kojih je jedan sa pomenom imena ktitora crkve. Isto i spomenik pod selom Sedlari u Popovu.
Komar smatra da institucije Repubile Srpske i eparhije koje deluju na njenom području treba da pokrenu postupak za povraćaj nacionalnog blaga neprocenjive naučne i umetničke vrednosti:
U Krekovima u Nevesinju na jednom groblju leži skoro 700 stećaka! Bilećki kraj, Ljubinje, Trebinje, Gacko i svi drugi krajevi u istočnoj Hercegovini moraju da razmisle o ovom pitanju. Kada Egipat potražuje svoje nacionalno blago koje su razneli Englezi ne vidim ni jedan razlog da se pred međunarodnim forumima ne pokrene i pitanje vraćanja svega što je odneto iz naše zemlje u Sarajevo.
TRAGANJE ZA NEPOZNATIM
Kada je počeo sa čitanjima ćiriličnih natpisa na stećcima, Komarova zamisao je bila da se prevashodno posveti traganju za nepoznatim, neobjavljenim, zagubljenim, zapuštenim. - Uočene su greške koje nisu male i zanemarljive. One su nastale od naučnika s kraja prošlog veka koji su se tim poslom bavili ne na terenu, već u kabinetima.
LEKAR ISTRAŽUJE
Goran Komar je lekar iz Herceg Novog, koji se bavi istraživanjem istorije Srpske pravoslavne crkve i srednjovekovnih ćiriličnih natpisa na stećcima istočne Hercegovine. Objavio je veliki broj knjiga nakon istraživanja po Boki Kotorskoj, Hercegovini i Dubrovniku.
