|
Crkvena porta arheološko nalazište
izvor: evn 08.02.2015.
Hiljade godina ljudske civilizacije mogu se videti u jedinstvenom muzeju-riznici u porti Crkve Svetog Ilije u selu Vranić nadomak Beograda. U prostranom dvospratnom zdanju izloženi su mamutovi zubi i vinčanski idoli, rimski mač i srednjovekovni srpski nadgrobni spomenici, novac Nemanjića i despota Stefana. Na zidovima su stare ikone, u vitrinama dragocene knjige s početka 17. veka, ali i pisma Karađorđa i sovjetnika, kraj odlikovanja solunaca su dnevnici sužanja iz austrougarskih logora...
Neobična riznica plod je neumornog rada protojereja stavrofora Radivoja Mitrovića, koji je 40 godina bio paroh u Vraniću. Prota otkriva da je najveći deo izloženih arheoloških nalaza otkrio u - crkvenoj porti!
- Kopajući bunar naišao sam na ognjište i kamenu sekiru za koje se pokazalo da pripadaju stračevačkoj kulturi od pre 8.000 godina - kaže prota Mitrović. - Tokom rekonstrukcije crkve brvnare na dubini od 70 centimetara našli smo temelj kuće s ognjištem, ovog puta iz vinčanske kulture, stare 6.500 godina. U dvorištu sam našao keltski, rimski i vizantijski novac, mač gladio, fibule i antičke vodovodne cevi. Pokazalo se da je u 4. veku ovde bilo antičko naselje sa crkvom.
Vranić je s okolinom ušao u sastav srpske države u 10. veku za vreme kneza Časlava. Da je tu bilo srpsko naselje svedoče karakteristične nadgrobne ploče u dvorištu crkve, kraj kojih leži i mahovinom pokriven spomenik nekog krstaša koji je tu skončao tokom pohoda u Svetu zemlju. U 13. veku ovo je severni deo Srbije kojim vlada kralj Dragutin iz dvora u obližnjem Debrcu, a mnogo tragova je ostavio despot Stefan Lazarević.
- Ime Vranić se prvi put pojavljuje u pisanim dokumentima 1528. kad je imao tri srpske kuće i četiri odrasle muške glave - kaže prota Mitrović. - Broj domova i stanovnika se često menjao, zbog migracija i ratnih pustošenja. Ovuda je vodio put zbegova ka obali Save i južnoj Ugarskoj. Velika seoba Srba zahvatila je i ovaj kraj s proleća 1690. kad je stanovništvo Vranića prešlo Savu, a begunci koji u tome nisu uspeli naselili su opustelu zemlju.
Austrijsko-turski ratovi u 18. veku donose Vraniću i okolini nova stradanja ali i novo stanovništvo, iz Pipera, Dragačeva i Gruže. U to vreme Turci spaljuju i najstariju zabeleženu crkvu brvnaru ovog mesta, koja se nalazila nekoliko stotina metara dalje od današnje. Ona je obnovljena 1823, a uz nju je 1878, u godini kad je Srbija konačno postala prava nezavisna država, podignut veliki hram Svetog Ilije.
 |
Kako se i gde moderna srpska državnost stvarala, svedoči upravo crkva brvnara u Vraniću gde su srpski zaverenici iz ovog kraja tokom 18. veka hrabrili narod, kovali planove o oslobođenju i mobilisali dobrovoljce "frajkore" koje su slali u Austriju na vojnu obuku. Tako je stvorena srpska vojna organizacija i oficirski kor koji je vodio ustanke od 1804. godine. Knjige iz riznice, među kojima je najstarija 1604. štampana u Kijevu, svedoče o tajnoj monaškoj ustaničko-diplomatskoj mreži koja se granala između Srbije, Austrije i Rusije. Bečki vojni arhivi otkrivaju da su obrazovani srpski monasi i sveštenici bili najvažniji austrijski obaveštajci pred ratove s Turcima i ljuti ratnici u borbama za slobodu.
Glava te tajanstvene mreže bio je Hadži Ruvim, monah, umetnik, svetski putnik i ustanik.
- Hadži Ruvim je često boravio u Vraniću i držao bogosluženja i propovedi u crkvi brvnari čiji je sveštenik bio njegov veliki prijatelj Atanasije Popović - kaže prota Mitrović. - Njih dvojica i Atanasijev brat Pavle, budući ustanički vojvoda i sovjetnik, Milisav Čamdžija i knez Sima Marković iz Velikog Borka, Janko Katić, i drugi viđeni Srbi tog vremena podigli su iz Vranića okolinu Beograda na ustanak 1788. za vreme Kočine krajine.
Za kratko vreme srpski frajkori i ustanici su stvorili slobodnu teritoriju sve do Jagodine, ali Beč kao i obično nije ispunio obećanje i pritekao im upomoć. Ipak, Srbi su se uporno borili i tek posle dve godine Osmanlije su ogromnom silom slomile ustanak, a zatim je usledilo vreme odmazde u kome je spaljena i vranićka crkva.
Srpsko stanovništvo je masovno emigriralo u Srem, pa su Turci morali da popuste jer od puste zemlje nisu imali koristi. Srbi su dobili lokalnu samoupravu i svoju narodnu miliciju. Obnovljenoj crkvi u Vraniću "duhovnik ustanka" Hadži Ruvim je poklonio remek-delo, veliki drveni krst na kome su neverovatno prezicizno izrezbarene minijature biblijskih scena.
Period mira prekida dolazak janičara i njihovih gospodara dahija koji krše sve sporazume i pokušavaju strahovladom da preplaše Srbe. Umesto ropske poslušnosti dobili su rat.
* Kuća Matića u koju su dolazile vođe ustanka "preseljena" je u vreme komunizma za 48 sati
- U Vraniću je već 19. februara 1804. među prvima u Srbiji zapaljen turski han i pobijena janičarska posada - kaže protojerej Radoslav. - Ustanički napad su predvodila braća Popović, vojvoda Pavle i sveštenik Atanasije. S njima je kao i ranije bio Milisav Čamdžija koji je 1806. prvi od ustanika probio tursku odbranu Beograda i ušao u prestonicu.
Posle propasti prvog ustanka Turci 1813. ponovo pale crkvu brvnaru u Vraniću, a po naredbi knjaza Miloša, ona je deset godina kasnije po četvrti put obnovljena. Vranić je sve do konačnog oslobođenja prestonice bio sedište arhijerejskog namesništva beogradskog, a prvi namesnik bio je Atanasije, vranićki paroh.
SVEŠTENIK, NAUČNIK I FIZIKALAC
Prota Radivoje Mitrović je po obrazovanju bogoslov i istoričar, a zahvaljujući istraživačkom duhu savladao je i arheologiju, etnologiju i muzeologiju, ali i neke teže discipline.
- Kad smo za vreme komunizma spasavali od rušenja staru kuću Matića, u koju su dolazile vođe ustanka, imali smo samo 48 sati da je rastavimo, prenesmo u crkveno dvorište i ponovo sastavimo - seća se prota Mitrović. - Znali smo da komitet ne radi subotom i nedeljom i da imamo samo ta dva dana da sačuvamo za buduće generacije kuću u koju su dolazili i Karađorđe i Miloš. Naš muzej je napravljen isključivo dobrovoljnim radom, a pošto sam ja bio najnestručniji na građevini, tri meseca sam gurao kolica s betonom.
SKELETI MUČENIKA
- Tokom arheoloških istraživanja crkve brvnare pronašli smo 11 skeleta, među kojima su bili i dečji - kaže prota Mitrović. - To su mučenici koje su Turci spalili u crkvi posle sloma ustanka. Ali to nisu i jedini mučenici sahranjeni u porti koja je svojevrsna hiljadugodišnja nekropola boraca za Srbiju. Od srednjovekovnih ratnika, preko Vranićana koji su u ratovima 1877-1878. ginuli za slobodu srpskog juga, do 327 ratnika koji se nisu vratili svojim kućama iz ratova od 1912. do 1918. godine.
|
